250 Urodziny Mozarta

MOZART Wolfgang Amadeusz (1756-91)

Wolfgang Amadeusz Mozart
kompozytor austriacki, jeden z największych geniuszy muzycznych w dziejach ludzkości; od najmłodszych lat wykazywał fenomenalną pamięć i absolutny słuch; jako sześcioletnie dziecko koncertował w Monachium oraz na dworze austr., spotykając się z entuzjazmem słuchaczy; w ciągu kilku następnych lat odbył wraz z ojcem, Leopoldem, długie podróże koncertowe po miastach europejskich (Augsburg, Heidelberg, Frankfurt n. Menem, Akwizgran, Bruksela); w Paryżu wystąpił przed królem, zyskując uznanie i aprobatę arystokracji (m.in. barona F.M. Grimma, który zobowiązał się do finansowania dalszych studiów muzycznych M.); w Londynie spotkał się z synem J.S. Bacha, Janem Chrystianem ("Bach londyński"), który poświęcił mu wiele czasu, wspólnie muzykując z chłopcem i udzielając mu wskazówek kompozytorskich (w Londynie powstało 6 sonat na skrzypce, poświęconych królowej). Po powrocie do Salzburga M. oddał się rzetelnym studiom muzycznym, komponując m.in. jeden z aktów oratorium Die Schuldigkeit des ersten Gebotenes (pozostałe skomponowali J. Haydn i A. Altgasser). M. ustawicznie pragnął wyjechać do Wiednia, ale zrealizowanie tego zamiaru przyniosło głębokie rozczarowanie: mało zainteresowany sztuką i nad wyraz skąpy cesarz Józef II chłodno potraktował młodzieńca, do czego przyczyniły się także intrygi innych muzyków. M. wspomogli więc inni mecenasi, m.in. sławny magnetyzer dr F.A. Messmer, dla którego M. skomponował singspiel Bastien i Bastienne. W 1769 M. został koncertmistrzem w kapeli arcybiskupiej w Salzburgu, gdzie wicekapelmistrzem był jego ojciec; w tym samym roku udał się z ojcem do Włoch; w Rzymie wzbudził sensację zapisując, po jednokrotnym wysłuchaniu, sławne Miserere Allegriego (tego 9-głosowego motetu nie wolno było wydawać ani wykonywać poza kaplicą Sykstyńską); odwiedził także Neapol. Papież, poruszony niezwykłymi talentami M., wyróżnił go Orderem Złotej Ostrogi. W ciągu następnych lat podróżował jeszcze kilkakrotnie do Italii, wystawiając tam swoje najnowsze opery. Wyjazdy te, zainteresowanie muzyką świecką oraz dość swobodny tryb życia wywołały niechęć do M. ze strony nowego arcybiskupa Salzburga, H. Colloreda, który zakazał mu wszelkich podróży; impulsywny młodzieniec zareagował gwałtownie i otrzymał natychmiastową dymisję z kapeli (1777). W tym samym roku wyjechał z matką do Paryża przez Mannheim, gdzie pozostał dłużej ze względu na kontakt z tamtejszą znakomitą orkiestrą (mannheimska szkoła) oraz burzliwy romans z Aloysią Weber, śpiewaczką, z którą M. zamierzał się ożenić wbrew niechęci swego ojca. Paryż przyjął M. chłodno, stąd też uzyskawszy kilka zamówień na nowe kompozycje M. ruszył z powrotem do Salzburga (ojciec wybłagał mu u H. Colloreda powrót do orkiestry arcybiskupiej). Błyskotliwa, zaczęta w dzieciństwie kariera muzyczna, zamieniła się w pasmo porażek: kolejne kompromisy, wymuszane przez ojca, który nie widział inaczej miejsca artysty niż na dworze mecenasa, nieudane życie osobiste - wszystko to sprawiało, że młody jeszcze M. gorzkniał coraz bardziej, wdając się w przypadkowe związki i uciekając do przybierania maski błazna. Jednak niestrudzenie komponował, ze zdumiewającą łatwością, dzieła o różnym nastroju: od skupionych kompozycji religijnych po operę buffa. Po dwóch latach służby, znieważony przez arcybiskupa, M. ostatecznie zrywa z salzburską kapelą, wyjeżdżając do Wiednia (1781). Ów ostatni, wiedeński okres życia M. jest zarazem najpłodniejszy twórczo: wymusiła to poniekąd jego sytuacja osobista, 1782 poślubił bowiem Konstancję Weber, siostrę Aloysii. Żyjąc ustawicznie na granicy ubóstwa napisał w Wiedniu kilkaset utworów; cieszył się przy tym wielką popularnością wśród wiedeńskiej klasy średniej, która jednak nie była wówczas w stanie utrzymać "własnego" kompozytora. Ostatnim dziełem M. jest zamówione przez hr. Walsegga Requiem; zleceniodawca zamierzał wydać je swoim zwyczajem pod własnym nazwiskiem. M. zdążył naszkicować zaledwie główny plan wielkiego dzieła i skomponować kilka jego pierwszych części; w czasie pracy zaskoczyła go śmiertelna choroba. Zmarł w całkowitej niemal samotności, jednak przed śmiercią zdążył pojednać się z ojcem; ponieważ został pochowany pospiesznie, niemal w tajemnicy, w zbiorowej mogile dla biedaków, do dziś nie ustalono miejsca jego wiecznego spoczynku. Requiem dokończył uczeń, F.X. Süssmayr (późniejszy dyr. Teatru Nar. w Wiedniu) i on też starał się uchronić spuściznę swego mistrza przed rozproszeniem i wydawaniem jej pod fałszywymi nazwiskami, do czego, według rozmaitych opinii biografów M., skłonna się była przychylić Konstancja Weber. Są to po części opinie nieprawdziwe, podobnie jak legenda o otruciu M. przez zazdrosnego konkurenta, A. Salieriego, spopularyzowana m.in. przez dramat A. Puszkina Mozart i Salieri oraz film Amadeusz M. Formana. Dorobek twórczy M., mimo tak krótkiego życia, jest olbrzymi i obejmuje muzykę dramatyczną (opera seria i buffa oraz singspiel), instrumentalną (m.in. symfonie, sonaty, koncerty fortepianowe i smyczkowe, kwartety smyczkowe, koncerty na różne instrumenty i orkiestrę) oraz dzieła religijne (msze i fragmenty mszalne, nieszpory, litanie, motety). W każdej z tych dziedzin M. okazywał się twórcą wybitnym i prekursorskim: w operze, nawiązującej do tradycji szkoły neapolitańskiej, w nowoczesny sposób traktował arie, duety i partie orkiestralne, dając doskonały przykład równowagi między warstwą muzyczną i tekstową, a także po mistrzowsku wykorzystując muzykę do budowania nastroju, wywoływania rozmaitych efektów scenicznych i charakterystyki postaci (m.in. Czarodziejski flet, singspiel Uprowadzenie z seraju, Don Giovanni, Cosi fan tutte, Wesele Figara, Dyrektor teatru, Idomeneo ré di Creta); spośród 49 symfonii największą popularność zdobyły: g-moll (KV 183), C-dur, D-dur Paryska, D-dur Haffnerowska oraz D-dur Praska, C-dur Jowiszowa; spośród 28 koncertów fortepianowych najchętniej słuchane są m.in. Es-dur Jeunehomme, B-dur, F-dur Koronacyjny, C-dur Jupiter, F-dur na 2 fortepiany. Oprócz 5 koncertów skrzypcowych M. napisał kilkanaście koncertów na różne instrumenty (róg, harfa, fagot, flet i in.); spośród divertimenti i serenad najbardziej znane są G-dur Eine kleine Nachtmusik i D-dur Z rogiem pocztowym; twórczość kameralna i na instrumenty solowe obejmuje kilkaset kompozycji: kwartetów, kwintetów, triów, utworów na skrzypce, fortepian (m.in. sonaty, cykle wariacyjne, ronda). Równie potężny jest dorobek M. w zakresie muzyki religijnej: oprócz Requiem napisał osiemnaście mszy w różnych tonacjach (m.in. C-dur in honorem SS.mae Trinitatis, Missae brevis: C-dur, D-dur, F-dur, C-dur Koronacyjna, Missae brevis: d-moll, F-dur, D-dur, C-dur, Msza c-moll), części mszalne (m.in. offertoria Benedictus, Te Deum, Miserere). Bogata jest spuścizna M. w zakresie muzyki wokalnej (arie, pieśni, recytatywy). Szczegółowy spis dzieł Mozarta opracował i wydał 1862 L.A.F. Köchel (tzw. Katalog Köchla, KV). 1991 obchodzono 200-lecie śmierci M.; przy tej okazji dokonano licznych nagrań płytowych jego dzieł, ukazało się wiele monografii i opracowań - także twórczości nieznanej lub zapomnianej. Popularyzacją dzieł M. zajmują się liczne towarzystwa mozartowskie na całym świecie (w Polsce działa m.in. Akademia Mozartowska), spośród których największe znaczenie ma ośrodek Mozarteum w Salzburgu, rodzinnym mieście artysty.